Samsun Büyük Cami
Samsun Büyük Cami (Valide Cami), merkezi konum, tarihsel süreci ve mimarisiyle kentin en önemli dini ve de kültürel yapılarından birisini oluşturmaktadır. Günümüzde Büyük Cami olarak nitelendirilse de “Ulu Cami”, “Valide Cami”, “Hamidiye Cami” gibi farklı isimlendirilmelere de sahiptir.
İnşa edildiği süreçte Deniz kenarında yer alan yapı, Samsun’un günümüze kadar korunamamış olan kale surlarına yakın olarak inşa edilmiştir. Deniz dalgalarının vurmuş olduğu Samsun Kalesi‘nin duvarlarının kalıntıları bu gün hala yapının avlu duvarları bünyesinde varlığını korumaktadır.
Tarihsel yapı olarak günümüzde kentin en büyük camisi konumunda olan Büyük Cami’nin inşası öncesinde aynı konumda Ahşap bir caminin varlığından söz edilmektedir. 1300 yıllarına tarihlenen söz konusu yapının 1869’da yaşanan büyük yangın sonucu yıkıldığı ifade edilir.
Günümüzdeki caminin aynı noktada tekrar inşa edilmesi ile ilgili iki farklı açıklama yer almaktadır. İlki 1884 yılında Batumlu Hacı Ali tarafından yaptırıldığı, ikinci olarak da aynı tarihte Sultan Abdülaziz’in annesi tarafından yaptırıldığı üzerinedir. Her iki ifadeyle de Büyük Caminin 1884 yılında inşa edildiği netlik kazanmaktadır.
Osmanlı arşivleri üzerinde yapılan detaylı yapılan çalışmalarda yapının Sultan II. Abdulhamid adına iki minareli bir cami inşa edilmesinin karar alındığı, cami yapımında kalfalık vasfını Aristovel isimli kişinin üstlendiği ve inşasının 1884 de tamamlandığı anlaşılmaktadır. Yapının inşa yönetimi Batumlu Hacı Ali tarafından gerçekleştirildiği ve inşa sırasında, Valide sultanın da maddi destek sağladığı anlaşılmaktadır. Arşiv kayıtlarında ayrıca 1906 yılında Camiye iki farklı Kur’an Kıraati, şamdan ve mum vakfedildiği belirtilmektedir.
Mimari Yapısı
1943 Yılında yaşanan Samsundaki büyük depremde caminin her iki minaresinin şerefe seviyesinden itibaren yıkıldığı daha sonraki yıllarda tekrar onarım gördüğü belirtilmektedir.
İlerleyen yıllarda yapıda restorasyon çalışmalarına devam edilmiş, 1973 yılında avlu ve de bahçe kısımlarında düzenleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 1996 yılına gelindiğinde cam bünyesinde bozulma gösteren kalem işçilikleri aslına uygun olarak tekrar restore edildiği belgelenmiştir.
Yapı bulunduğu zeminin 1.5 metrelik yüksekliğe sahip bir platforma oturtulmuş olup. Tek büyük kubbeye sahiptir. Mevcut kubbe etrafında ise desteklemek amacıyla daha küçük boyutta 4 kubbe daha yer almaktadır. Ana kubbe sistemini çevreleyen 16 adet küçük pencere yer almaktadır.
Yapının cephe duvarlarında kesme taş işçiliği hâkimdir. Yapının ana pencereleri simetrik olarak inşa edilen pencereler doğu ve batı doğrultusunda karşıklı üçer adet olup, kuzey ve güney cephelerde ise ikişer adettir.
Bina üzerinde kullanılan plastik unsurlarda çeşitli bitkisel motiflere yer verilmiştir. Beşik tonozla kaplanan son cemaat yeri doğu – batı doğrultusunda olup takviye kemerler ile desteklenmektedir. Son cemaat alanı ve caminin ana kubbeleri de dâhil olmak üzere tüm kubbelerde kurşun malzeme kullanılmıştır. Yapı içerisinde ahşap unsurlarında kullanıldığı ancak bunların daha sonraki tarihlerde eklendiği anlaşılmaktadır.
