Samsun Atatürk Anadolu Lisesi tarihi binası (Günümüzde Olgunlaşma Enstitüsü), Samsun kent merkezinde 20. yy’in başlarında yapılmış ve günümüze ulaşmış sayılı eğitim yapısı örneklerindendir. Ülkemiz genelinde dahi özgün işlevini sürdürebilen kültür mirası niteliğindeki eğitim yapılarının nispeten az olması bu yapıyı oldukça özel kılmaktadır.
Tanzimat Dönemi Sultani Okulları
Tanzimat döneminin eğitim alanında getirdiği önemli yeniliklerden biri olan sultaniler ve idadiler, ortaöğretim kurumları olarak kurulmuşlardır. Ancak, nizamnamelerde belirtilen oranlarda yaygınlaştırılamamışlardır. Bu okullar, Müslim ve gayrimüslim ayırt etmeksizin bütün Osmanlı tebaasına açık olacak şekilde planlanmış ve Batı tarzında eğitim vermiştir. Devlet, bu yolla hem eğitimde çağdaşlaşmayı, hem de Osmanlılık düşüncesi etrafında azınlık grupların ayrılıkçı düşüncelerini engellemeyi amaçlamıştır.
Sultani adını taşıyan yeni eğitim kurumları, yükseköğretime öğrenci hazırlayan, diğer eğitim kurumlarından farklı statü ve yapıya sahip olması amaçlamaktadır. Sultaniler, 1908 yılından sonra her ilde bir tane olacak şekilde planlanmıştır. İlk örneği Fransız eğitimcisi M. Savier’in yönetiminde “Galatasaray Sultanisi” olmuştur.
Samsun Sultanisi ( Samsun Atatürk Anadolu Lisesi)
Yapı, 1908-1912 yılları arasında inşa edildi ve eğitim faaliyetlerine Samsun Sultanisi olarak başladı. 1912-1914 yılları arasında Ticaret İdadisi de bu binada eğitim vermeye devam etti. 1914 yılında I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte okul bir süre askeri hastane olarak kullanıldı ve 1914 yılında Frerler Mektebi‘ne (bugünkü Astsubay Orduevi) taşındı. 1919’da ise İşgal Kuvvetleri Karargâhı olarak hizmet verdi. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulmasından sonra da eğitim ve öğretim çalışmalarıyla bu hizmetine devam eden okul, 24 Eylül 1924 tarihinde Atatürk tarafından ziyaret edilerek çalışmaları yerinde incelendi. Savaş sonrasında, 1923 yılında, savaş sebebiyle yetim kalan şehit çocukları için Yetimler Yurdu’na (Dar’ül Eytam) dönüştürüldü. Bu hizmetini eğitim öğretim faaliyetleriyle birleştirerek sürdürdükten sonra, 1926-1927 yılları arasında Ticaret Mektebi ve ortaokul olarak hizmet vermiştir.
1927 yılından itibaren Samsun Lisesi adıyla yatılı olarak eğitim vermeye devam etti ve 1952 yılında ismi 19 Mayıs Lisesi olarak değiştirildi. 1967 yılında öğrenci sayısı fiziksel kapasiteyi aşınca, lise bölümü şimdi bulunduğu binaya taşındı ve orta kısım Atatürk Ortaokulu olarak eğitimine devam etti. 1992 yılında gösterdiği yüksek başarı nedeniyle 1993 yılında yabancı dil ağırlıklı eğitim veren bir lise statüsüne geçti. 1998 yılında ise Anadolu Lisesi statüsü kazanarak Samsun Atatürk Anadolu Lisesi adını aldı. Son olarak, 2018 yılında yapı restore edilerek Samsun Olgunlaşma Enstitüsü’ne dönüştürüldü
Mimari Özellikleri
Köşe kolonları kesme taştan yapılmış, geniş saçaklı, kırma çatılı, iki katlı kâgir bir yapıdır. Duvarları dolu harman tuğlasından yapılmıştır. Yapının planı, büyük bir dikdörtgen salonun etrafına sınıfların yerleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Yapının girişinde sağda ve solda taş merdivenler bulunmakta olup, yapının girişi kuzeybatı yönünde yuvarlak kemerli bir kapı ile sağlanmaktadır.
Dikdörtgen pencereler bulunan yapının cephelerinde kesme taş bloklar kullanılmıştır. Düz ve geniş saçakları ahşap desteklerle taşınmaktadır. Giriş kat ve birinci kat odalarının taban ve tavan döşemeleri ahşaptır. Bodrum katının tavanı volta döşeme olarak yapılmış, ancak zaman içinde putrel dolgular kaldırılarak beton malzeme ile değiştirilmiştir. Birinci katta sofa ve koridorlar, bodrum katta kuzeydoğu yönündeki merdivenlerin karşısındaki odanın ve odaya giriş bölümünün döşeme kaplaması karosimandır
Kaynakça:
- Us, F., (2022) Kültür Mirası Bir Eğitim Yapısının Dönüşümü (1908-2021) ve Restorasyon Önerisi: “Samsun Sultanisi”nden “Olgunlaşma Enstitüsü”ne, Online Journal of Art and Design, volume 10, issue 4
- Demirel, D., (2007) Osmanlı Devletinde Sultaniler ve İdadiler, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun
