by samsuntarihiSamsun Bedesten Çarşısı
Bedesten Arapça, bez kumaş alınıp satılan yer manasındaki “bezzasistan, bezistan” kelimelerinden türemiştir. Osmanlı Devleti’nde ticari malların bir araya geldiği, uzak ya da kısa mesafedeki tüm ticaret faaliyetlerinin sürdürüldüğü Bedesten “borsa, çarşı ya da ticaret merkezi” anlamı taşımaktadır.
Osmanlı döneminde bedesten birbirine bitişik bölmeli ve bağımsız yapıların bir araya getirilerek üstü kapalı yürüyüş alanlarının bulunduğu kompleks yapılardır. Osmanlı döneminde yoğunlukla büyük kent olmanın getirisi olan bedestenlerle ilgili Katip Çelebi ‘ye ait metinlerde bedestenli ve bedesteniz kentler olarak, iki ayrı gruplama yaptığı bilinmektedir. Buradan da yola çıkarak Samsun kentinin Osmanlı Devletinin ticari faaliyetleri içerisinde ne denli önemli bir konumda olduğunu göstermektedir.
Samsun Bedesten Çarşısı
Samsun bedesten çarşısı kale surlarına bitişik nizamlı inşa edilmiş ve 1807-1818 yılları arasında inşa edildiği tahmin edilse de Kâtip Çelebi’nin anlatımlarında (1608-1659) “Cihannüma’da Samsun’un “Sûk-u Muhtasar-ı” olarak bahsedilmektedir. Bu açıklamayla Samsun’da 17.yy’da bir bedestenin varlığı ortaya çıkmaktadır. Yüksek olasılıkla burada bir çarşı inşa edilmiş ve zamanla gerçekleştirilen ilave restorasyonlarla büyütülmüştür. Öyle ki yapının orijinal planında 4 farklı çıkışı bulunmaktadır. 1864 yılında yapılan yenilemelerde çarşının kapı sayısı yediye yükseltilmiştir.
19 adet birbirine bitişik olan dükkânların İlerleyen süreçlerde bölünerek sayıları 43’e yükselmiştir. Üzeri kapalı olduğu tahmin edilen yapının 1910 yılında geçirdiği restorasyon sonrası yürüyüş alanının üzeri açılmış ve bu günkü kullanım şeklini almıştır.
Şehrin giderek büyümesi ve günümüze kadar ki süreç içerisinde yeni ticaret alanlarının oluşmasıyla burada işlevini sürdüren dönemin önemli ticari ağını oluşturan esnafların farklı alanlara taşınmasıyla bu gün ikinci el kıyafet, antikacı ve ufak tamir işlemlerinin yapıldığı küçük çaplı esnaflar hizmet vermektedir.
Yazarın Notu
Günümüzde Kale Mahallesi içerisinde yer alan çarşının iki kemerli yapısı mevcut durumda korunmuştur. “Korunmuş” demek belki literatürde günümüze kadar ulaşan anlamını içerse de pek doğru olmayacaktır. Daha doğrusu “sağ kalmış” olabilir. Çarşının günümüzdeki durumu ne yazık ki içler acısıdır. İki adet kemerli yapı ve birkaç adet dükkânın orijinal hali ile bırakılmış olması dışında bu gün bedesten diyebilecek herhangi bir özellik bulunmamaktadır.
Mevcut kapıların ise eski fotoğraflardan da takip edilebileceği gibi plastik detayları gün geçtikçe deforme olmuştur. Bu alanda yer alan dükkân ve yürüme alanlarının tekrar orijinal haline dönüştürülerek tarihsel dokunun yeni den canlandırılması kentin geçmiş dönemine ait kültürel mirasının ayakta tutulması açısından önem arz etmektedir.