by samsuntarihiSamsun Eski Tütün Fabrikası
Samsun Eski Tütün Fabrikası (Bulvar AVM), Ülkemizde büyük çaplı tütün üretiminin gerçekleştirildiği öncü yapılardan birisi olup , Samsun kenti için de dönemin en önemli üretim tesisi konumundadır. Tütün, Samsun’un özellikle 18. yy da hem Anadolu hem de uluslararası arenada önemli bir ticari merkez olmasını sağlamıştır. 19. yy sonlarına doğru Ülkemizde tütün üretim merkezlerinden biri haline gelen Samsun’da birçok konsolosluk ticaret işletmeleri, banka ve sigorta şirketleri gibi çok sayıda batı üslubunda kurum yapılarının oluşturulduğu bilinmektedir.
Yapı 1887 yılında yapılmış ancak mimarı hakkında bilgi bulunmamaktadır. Büyük ölçekte üretimin gerçekleştirildiği tesiste 600 kişilik bir iş gücünün bulunması, yapının o dönem Samsununda ne denli bir önem arz ettiği anlaşılmaktadır.
Samsun İlkadım Merkez İlçesi, 19 Mayıs Bulvarı üzerinde yer alan tütün fabrikası 23.000 m2’lik bir alan üzerine konumlandırılmıştır. 19. yy sonunda Osmanlı İmparatorluğu ile anlaşma sağlayan Fransız Reji Şirketi (Regie Con-interessee des Tabacs Ottomans), İstanbul, İzmir ve Samsun’da merkezi bir mimari anlayışla sigara fabrikaları inşa ettirmiştir.
Bu nedenle Fransız Yapı tarzının benimsendiği tütün fabrikası, üretim alanı, depolar, idari alanlar ve diğer birimlerden oluşan kontekst bir yapıdan oluşmaktadır.
Mimari Özellikleri
Üretim ve depo alanları, büyük yekpare yapılardan oluşmaktadır. Bununla birlikte güvenlik ve idari ek binaların yer aldığı alanda çalışanların hava almaları ve vakit geçirebilecekleri büyük açık avlulara yer verilmiştir.
Betonarme ve kagir yapı tekniğinin kullanıldığı mimaride beton, tuğla, yanmaz madeni levhalar ve ahşap yapı unsurları kullanılmıştır. Kapılar kemerli, pencereler ise kare formunda olan binanın tütün saklama alanlarında tütünün kalitesini korumak amacıyla ahşap zemin kullanılmıştır. İki ve üç katlı yapılardan oluşan tesis, 6 bölümden oluşmaktadır. Bunlar; sigara üretimi, ofis odaları, güvenlik, yemekhane ve kreş, tütün depoları ve de müdürlük binasıdır.
Yaşayan Bir Organizma
Samsun Tütün Fabrikası, üretime yapmış olduğu katkı dışında birçok dönemde kentin sosyal ve ekonomik yapılanmasında ve de kent hafızasında önemli bir değer haline gelmiştir. Öyle ki üretimin gerçekleştiği süreçte öğle ve akşam paydoslarında oldukça kalabalık bir sirkülasyonun yaşanmasına sebep olduğu ve birçok seyyar satıcının çıkış noktalarında konumlandığı bilinmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ve Cumhuriyet Dönemi’nde de birçok işçi hareketinin ve başkaldırışların yaşandığı bir yapı olmuştur. Bununla birlikte kadın işçi istihdamının da sağlandığı öncü işletmelerden biri olup, 1940’lı yıllarda 1475 çalışandan 1000 kişisinin kadın çalışan olduğu bilinmektedir.
Reji idaresi, Cumhuriyet ile birlikte devlet eline geçmiş ve TEKEL olarak isimlendirilmiştir. 1994 yılına kadar üretimin gerçekleştirildiği fabrikada Kulüp, Bafra, Gelincik, Birinci, Köylü, Asker sigaraları ile Bafra ve Birinci marka sigaraları üretilmiştir. Kapanması ardından 15 yıl boyunca sessizliğini koruyan yapı 2009 yılında restorasyon çalışmaları ardından, alışveriş merkezi haline getirilmiştir.
