Samsun Eski Hükümet Konağı, Samsun İlkadım Merkez İlçesinde yer alan, Cumhuriyet dönemi öncesinden günümüze kadar kullanımı devam etmiş ve tüm bu süreçte kamu yapısı olarak kullanım gören az sayıdaki yapıdan birisidir. Bir diğer örnek yapı ise Samsun Büyük Şehir Belediyesi Başkanlık Binasıdır.
Hükümet konakları, 19.yy Osmanlı Döneminin II.Abdülhamit yönetiminde, devletin tüm taşraya ulaştığı ve hizmet sağladığı yaklaşımıyla, inşa ettirilen yapı gruplarından birisidir. Öyle ki II. Abdülhamit döneminde Ülke genelinde 77 hükümet konağının inşası ve 50 hükümet konağının tamiri gerçekleştirilmiştir. Samsun Eski Hükümet Konağı da bu süreçte inşa ettirilen yapılardan birisidir.
1856’lı yıllarda Samsunda amacına uygun inşa edilmiş bir hükümet konağının olmadığı bilinmektedir. Bu süreçte çalışmalar sahil kenarında bulunan Abdullah Paşa Konağı’nın kiralanmasıyla sürdürülmektedir.
Yeni bir bina ihtiyacının bulunduğu gerekli mercilere iletilmiş olsa da inşa bedelinin tutacağı masraf nedeniyle olumlu sonuç alınamamıştır. 3 Ağustos 1869 yılında çıkan büyük bir yangın sonucu şehirde büyük zararlar oluşturmuştur. Yangın sonucu inceleme yapan komisyonun raporları sonucu mevcut kullanılan binanın devlet temsilinde oldukça yetersiz olduğu bildirilmiş, bu nedenle sahil kesiminde iç kale gerisinde bulunan bazı yapıların kaldırılarak geniş bir açıklık oluşturulması ve bu alana Hükümet Konağının inşası önerilmiştir. Ancak bu öneride cevapsız kalmıştır.
Yapının inşa çalışmalarına yönelik karar ancak 1885 yılında çıkmış ve 1890 yılında yapımı tamamlanmıştır. Yapılan bina, dönemin geleneksel kamu yapı bütünlüğü gösterir düzende Hükümet Konağı, Hapishane ve kışla ile yan yana konumlandığı görülmektedir.
Maddi sorunların yaşandığına yönelik diğer bir kanıt ise inşa sırasında Devşirme taşların kullanıldığı bilgisidir. Öyle ki kullanılan yapı unsurlarında Amisos Antik Kenti‘ne ait kale suru taşlarından faydalanarak pragmatist bir yaklaşımla maliyet azaltılmış olsa da ne yazık ki geçmiş dönem kalıntıları da büyük oranda tahrip edilmiştir.
İnşa sürecinde bunca zorluğun peşine bir de şehrin Rus bombardımanına maruz kalması eklenmiş ve bu bombardımandan Hükümet Konağı da büyük orandan etkilenmiştir. Alınan hasarın tamiri maddi imkânsızlıklar nedeniyle bir sene sonra gerçekleşebilmiştir.
Mimari Özellikleri
Sahil kenarında konumlanan, bodrum katı üzerine iki katlı kargir yapıdır. Sade bir dış cepheye sahip olan bina Neo-klasik üslup sergilemektedir. Ne yazık ki mimarı hakkında bir bilgi bulunamamıştır. Dikdörtgen yapının iki kenarına dışa çıkan bölümler eklenmiş, yapının ortasında ise 4 sütunun destekliği giriş ve üst balkon ve de bunların üzerinde üçgen alınlık yer almaktadır. Giriş İkili merdiven şeklinde sağlanmış, kat geçişlerinde ise dış cepheden belli edilerek tüm yapı boyunca düz silmelere yer verilmiştir. Yapının en önemli detaylarından birisi olan giriş alınlığının ortasında olan ve maalesef günümüze kadar ulaşamamış II. Abdülhamit’e ait tuğradır.
1998 yılına kadar bina Samsun Valiliğinin himayesinde olup, 98 yılında boşaltılarak, 2001 de Gazi Belediyesi, 2003 de İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü, Zirai Karantina Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü, Çevre Koruma Vakfı, Sağlık Eğitim Merkezi ve Sanayi ve Ticaret Müdürlükleri bir arada kullanmıştır. Sonrasında ise Adalet Bakanlığına devredilmiş ve yapılan restorasyon çalışmaları sonrası bu gün Samsun Bölge İdare Mahkemesi olarak kullanılmaktadır.
