by samsuntarihiSadi Tekkesi Kuvayi Milliye Müzesi
Sadi Tekkesi
Sadi Tekkesi Kuvayi Milliye Müzesi, Samsun’da bulunan ve günümüze ulaşan iki tekke binasından biri olup kesin kuruluş tarihi bilinmemektedir. Tekkenin vakıf kayıtlarına ve Osmanlı arşivlerine göre, XIX. yüzyılın sonlarında bugünkü yerinde inşa edildiği anlaşılmaktadır. Yaptığımız araştırmalarda, tekkenin Samsun’un Alaçam ilçesinde bulunan ve daha sonra terk edilmiş duruma gelen Taşlı Bey zaviyesinin gelirlerinden yararlandığı ortaya çıkmıştır. Alaçam’dan sonra Samsun merkezinde Yalı Camii avlusunda bir tekke daha inşa edilmiş olsa da zamanla harap olmuş ve Taşlı Bey zaviyesinden gelen gelirler, Pazar Mahallesi Çifte Hamam yakınında inşa edilen Sadi Tekkesine aktarılmıştır. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı arşivindeki tekkenin şeyhine yapılacak kayıt da bunu doğrulamaktadır.
Sadi Tekkesi, XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başlarında Samsun’da bulunan dört tekke arasındadır. Zaman olarak en son kurulan tekke olup, Sadilik tarikatının erken dönemlere dayandığı ve Anadolu’ya XII. yüzyılda erken bir zamanda geldiği göz önüne alındığında, Samsun’da kuruluşunun geç bir döneme denk geldiği görülmektedir. Bu durumun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, Samsun’un XIX. yüzyıla kadar küçük bir Anadolu kenti olarak kalması ve önemli ölçüde gayrimüslim nüfusa sahip olması düşünülebilir.
Samsun Sadi Tekkesi’nin kurucusu el-Hac Mehmed Efendidir. Mehmed Efendi, kendisine ait arsa üzerindeki bina ve bahçeyi vakfetmiştir. Ayrıca Samsun Balık Pazarı civarında bulunan bir dükkanı da vakfetmiştir. Vakıfnamede, Mehmed Efendi, ev ve dükkanın tamir masrafları karşılandıktan sonra elde edilecek gelirin vakfiyeye aktarılmasını talep etmiştir. Bu gelirle dergahı devam eden derviş ve fakirlerin desteklenmesini istemiştir. Elde edilen sevapların öncelikli olarak Hz. Peygamber ve raşit halifelere, daha sonra ise ehli beyt ile Sadi tarikatının önde gelenlerinin ruhlarına ithaf edilmesini şart koşmuştur.
Tekkenin vakfiyesine bakıldığında, daha önceki benzer vakıfnamelerle genel olarak uyumlu olduğu görülmektedir. Çünkü XVIII. yüzyıldan sonra tekke kurucularının kendilerini buraya mütevelli tayin edip, daha sonra önce erkek sonra kız evlatlarının bu göreve atanmalarını istemeleri, bu durumu doğrulamaktadır. Ayrıca, eğer evlatlarının nesli tükenirse, kendi tarikatlerine bağlı bir kişinin şeyh olarak atandığını talep etmeleri de bu konuda paralellik göstermektedir.
Müze Haline Gelmesi
Sadi Tekkesi Kuvâyi Milliye Müzesi, 19 Mayıs 1919’da başlayan kurtuluş mücadelesinin ruhunu günümüze yansıtır. Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından 2013 yılında restore edilen Şeyh Sadi Tekkesi, Milli Mücadele tarihinde önemli bir yere sahip olan bir mekân olarak Kuvâyi Milliye Müzesi’ne dönüştürülmüştür. Sadi Tekkesi, Anadolu’dan verilen ilk destek noktalarından biri olmasıyla Kurtuluş Savaşı’nın karar aşamasında önemli bir rol oynamıştır. Bugün ise bu tekke, tüm hatıralarıyla birlikte dimdik ayakta durarak tarihe tanıklık etmektedir.
Müze kompleksi, tekke binası, anı evi, dioramik (şehitler) müzesi, kantin ve tuvaletler ile farklı büyüklükte 5 avludan oluşmaktadır. Başlangıçta Sadi Tekkesi tek başına bir müze olarak düşünülmüş ve restore edilmiştir. Ancak daha sonra ortaya atılan farklı fikirlerle birlikte şehit ve gazi anı evi ile dioramik müzenin de olması gerektiği kabul edilmiştir. Buna bağlı olarak, tekkenin karşısındaki bağdadi tarzındaki ev kamulaştırılmış ve restore edilerek anı evi olarak düzenlenmiştir. Anı evinin güneybatısında ise dioramik bir alan inşa edilmiştir. Böylece, geri kalan alanlar da arazinin sağladığı imkanlarla doldurulmuş ve farklı büyüklüklerdeki avlularla şekillendirilmiştir.